Ստալին Իոսիֆ Վիսարիոնի

Ստալին Իոսիֆ Վիսարիոնի (Ջուղաշվիլի Իոսիֆ), (1878 կամ 1879-1953), ռուսական հեղափոխական, խորհրդային քաղաքական, պետական, զինվորական և կուսակցական գործիչ, 1920-ական թվականներից մինչև մահ՝ խորհրդային պետության ղեկավար: Ծնվել է Թիֆլիսի նահանգի Գորի քաղաքում: Սովորել է հոգևոր սեմինարիայում, երիտասարդ տարիքից հետաքրքրվել է մարքսիզմով, 15 տարեկանից կապվել է ընդհատակյա մարքսիստական խմբերի հետ: Սեմինարիայից նրան հեռացրել են չորրորդ դասարանն ավարտելուց հետո: Այնուհետև ամբողջովին զբաղվել է հեղափոխական գործունեությամբ: Նրա իշխանության շրջանը բնորոշվում է որպես ամբողջատիրության հաստատման և քաղաքական բռնությունների շրջան, որոնցով ուղեկցվել են նաև տնտեսական մեծագույն ծրագրերը՝ արդյունաբերացում, կոլեկտիվացում, ազգային խնդրի լուծումները՝ ազգային հանրապետությունների, տարբեր մակարդակների ազգային ինքնավարությունների ձևավորումները, ժողովուրդների բռնագաղթերը և այլն: Ստալինիզմի շրջանում բռնագաղթի ենթարկված մի շարք ժողովուրդներ՝ գերմանացիները, կարաչայները, կալմիկները, բալկարները, ինգուշները, չեչենները, Ղրիմի թաթարները զրկվել են իրենց ինքնավարություններից: Խորհրդային քաղաքական բռնությունների ծավալն ու խորությունը, դրսևորման մեթոդներն ու ձևերը ստացել են «ստալինիզմ» անունը: Ըստ իրավապաշտպան «Մեմորիալ» կազմակերպության նյութերի, Խորհրդային բռնությունների տարիներին քաղաքական մեղադրանքի զոհ են դարձել 4,5 – 4,8 միլիոն մարդ, որից գնդակահարվել են 1,1 միլիոնը, մյուսները հայտնվել են ճամբարներում կամ այլ աքսորավայրերում, տարիներով մնացել են բանտերում, 6,5 միլիոն մարդ բռնի տեղահանվել են, մոտ 4 միլիոն մարդ «ձայնազուրկ» է դարձել, 6-7 միլիոն մարդ զոհվել են սովից 1932-1933 թթ. և այլն: Ստալինն անձամբ էր ստորագրում գնդակահարության ենթարկվողների հատուկ ցուցակները (http://stalin.memo.ru/images/intro.htm; http://www.mat.univie.ac.at/~neretin/1937/liter.html): Այս ցուցակները հայտնի դարձան միայն 1956 թ. (http://www.echo.msk.ru/blog/echomsk/1025092-echo/):

Հայաստանի Ներքին գործերի նախարարության (ՆԳՆ) և Պետական Ազգային անվտանգության (ՊԱԿ), (1920-1926 թթ.՝ Արտակարգ Հանձնաժողով (ԱՀ), 1926-1934 թթ.՝ Պետական Քաղաքական Վարչություն (ՊՔՎ), 1934-1941 թթ.՝ Ներքին Գործերի Ժողովրդական Կոմիսարիատ (ՆԳԺԿ), 1941-1946 թթ.՝ Պետական Անվտանգության Ժողովրդական Կոմիսարիատ (ՊԱԺԿ), 1946-1953 թթ.՝ Պետական Անվտանգության Նախարարություն (ՊԱՆ), 1953-1954 թթ.՝ Ներքին Գործերի Նախարարություն (ՆԳՆ), 1954-1991 թթ. Պետական Անվտանգության Կոմիտե (ՊԱԿ))արխիվներում քաղաքական բռնաճնշումների ենթարկված քաղաքացիների փաստաթղթերը հետազոտած Ա. Մանուկյանի ամփոփումների համաձայն 1920-1953 թթ. ընթացքում Հայաստանում զանազան ձևերի քաղաքական բռնությունների զոհ է դարձել մոտ 42 հազար մարդ։ Ա. Մանուկյանը քաղաքական բռնաճնշումներն ըստ ժամանակագրության և բռնաճնշումների մեթոդի դասակարգել է հետևյալ պարբերականությամբ.

• 1920-1930 թթ. – քաղաքական մեղադրանքներով դատական կարգով տարբեր մակարդակների ազատազրկման և գնդակահարության են դատապարտվել 1246 մարդ,
• 1921թ. մոտ 1400 նախկին զինվորականներ աքսորվել են Ռուսաստան, Ռյազան քաղաք,

Արդյունքում 1920-1930թթ. քաղաքական պատճառներով տուժել են Հայաստանի 2,646 քաղաքացիներ:

• 1930-1940 թթ. քաղաքական բռնաճնշումների ենթարկվածների թիվը 18 հազար մարդ է: Այս թվականներին զանգվածային բռնություններն իրենց գագաթնակետին են հասել համատարած կոլեկտիվացման տարիներին և 1937-1938 թթ., որոնցում ներգրավվել է 15,670 մարդ: Եթե սրան գումարենք ՆԳՆ արխիվում պահվող 1937-1938 թթ. բռնաճնշվածների երկու հազար գործերը, ապա, ըստ Ա. Մանուկյանի, 1930 – 1940 թթ. Հայաստանում բռնաճնշումների ենթարկվածների թիվը մոտ 18 հազար մարդ է։
• 1940-1953 թթ., ըստ ՀՀ ԱԱՆ արխիվի տվյալների, քաղաքական մեղադրանքներով դատապարտվել է 8,222 մարդ, իսկ 1949 թ. աքսորվել է 13,272 մարդ (Մանուկյան Ա,. Քաղաքական բռնաճնշումները Հայաստանում 1920-1953 թթ., Երևան, էջ 230)։ Աքսորվածների գործերը պահվում էին ՆԳՆ արխիվում:

Արդյունքում ըստ այս հետազոտության տվյալների 1940-1953 թթ. ընթացքում Հայաստանում քաղաքական բռնաճնշումների ենթարկվածների թիվը հասնում է 21,494 մարդու (Մանուկյան Ա,. նշվ. աշխ., էջ 238):

            «Ստալինիզմ»-ի շրջանը Ն. Խրուշչեվի ձևակերպմամբ ստացավ «անհատի պաշտամունք» բնորոշումը, ինչը, թերևս, մոտ է իրականությանը խորհրդային դաստիարակության և զանգվածային մշակույթի իմաստով («Ստալինի իմաստուն կառավարում», «հայր Ստալին», «հանճարեղ Ստալինի որոշումները», «անսխալական Ստալինի մոտեցումները», «հանուն Ստալինի», «մեր բոլորի սիրելի Ստալինը», «արդարության մարմնացում Ստալինը», «ամենաարդար Ստալինը» և այս կարգի այլ դարձվածքները թե՛ հռետորական, թե՛ գրական, թե՛ լրատվական, թե՛ ուսուցման անբաժան բաղադրիչն էին շուրջ երեսուն տարի): Երկիրը վերևից ներքև կառավարվում էր խստագույն վարչա-հրամայական մեթոդով՝ կառավարիչների խստագույն ռեժիմի վերահսկողությամբ: Դա փաստացի բռնապետություն էր: Քաղաքացիների կյանքի բոլոր ոլորտներն անցել էին պետական վերահսկողության տակ: