Pages Navigation Menu

Չարենց Եղիշե

Չարենց Եղիշե (Եղիշե Աբգարի Սողոմոնյան), (1897-1937), հայ բանաստեղծ, պետական, հասարակական գործիչ: Ծնվել է Կարսում, բանաստեղծություններ սկսել է գրել պատանի հասակից: 1908-12 թթ. սովորել է Կարսի ռեալական դպրոցում: Կարսն այն ժամանակ Ռուսաստանի կազմում էր: Հայոց Ցեղասպանության օրերին, 1915 թ., տասնյոթամյա պատանին միացել է հայկական կամավորական առաջին ջոկատներին, 1915 թ. դեկտեմբերի 25-ին մասնակցել Սուլդուզի դաշտի ճակատամարտին: Շատ տպավորված գրել է «Դանթեական առասպել» պոեմը: 1916 թ. կեսերին Չարենցը հեռացել է բանակից, գնացել նախահեղափոխական Մոսկվա, որտեղ եռում էին քաղաքական, կուսակցական կրքերը, բայց նաև՝ գրական կյանքը: 1917 թ. Ռուսաստանում Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո 1918-ին վերադարձել է նորաստեղծ պետականությամբ Հայաստան՝ վստահելով արդար հասարակություն կառուցելու բոլշևիկների գաղափարներին: «Սոմա» և «Ամբոխները խելագարված» պոեմները գրվել են այդ շրջանում: Խանջյանի սպանությանը հաջորդած հայ գրողների մի խմբի ձերբակալությունից հետո, 1936 թ. սեպտեմբերին Չարենցին տնային կալանքի տակ են վերցնում: Գրադարաններից և գրախանութներից հավաքում են Չարենցի գրքերը: Նույն ժամանակ ՆԳԺԿ որոշմամբ այրում են Մարտիրոս Սարյանի վրձնին պատկանող «ժողովրդի թշնամիների» 11 դիմանկար: 12-րդը՝ Չարենցի դիմանկարը, չի գտնվել (այսօր այն ամենահայտնի դիմանկարներից է): 1937 թ. մարտի 1-ին ԽՍՀՄ «գլավլիտը» «Գաղտնի» մակագրությամբ տեղեկացնում է ՀամԿ(բ)Կ ԿԿ գլխավոր գաղափարախոս Ժդանովին, որ «Հայ բանաստեղծ Չարենցի 1933 թ. Երևանում լույս տեսած «Գիրք ճանապարհի» ժողովածուի «Պատգամ» բանաստեղծության տողերի երկրորդ տառերն ուղղահայաց ընթերցելու դեպքում գաղտնի նացիոնալիստական կոչ կա՝ «Ո՜վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է» (Гамлет Мирзоян, АРМЯНЕ В СТАЛИНСКИХ РАССТРЕЛЬНЫХ СПИСКАХ, – http://noev-kovcheg.ru/mag/2010-03/1993.html): Մինչ խորհրդային «պատժիչ մեքենան» որոշում էր ինչպես վարվել «նացիոնալիստական կոչ»-ի հեղինակի հետ, այդ «սարսափելի կոչի» մասին դեռևս չիմացած հայ գրողների մի շարք տնային բանտարկության ենթարկված Չարենցի համար նորանոր քաղաքական «մեղքեր» էր գտնում (Նաիրի Զարյան, Հր. Քոչար, Գևորգ Աբով): Իսկ երբ հայ գրողների այդ խմբին հայտնի դարձավ, որ Չարենցի «Պատգամ» բանաստեղծությունը երկրորդ տառերով գաղտնիմաստ ունի, Չարենցին հետապնդող գրողների անսանձ երևակայությունը նոր նյութ ստացավ: Մասնավորապես, Գևորգ Աբովի կարծիքով Չարենցը սույն «ակրոստիքոս»-ում «դրել է նացիոնալիստական տրամադրություններ, որտեղ դրել է հայ ժողովրդի հավաքագրման խնդիրը: Այդտեղ իմաստն այն է, որ հայ կապիտալիստները պետք է հավաքվեն Հայաստան, և այստեղ Նուբար Փաշան պետք է գա, որ այստեղ պետք է ստեղծվի հայկական բուրժուազիայի տիրապետության մի վայր» (Չարենցապատում ըստ անտիպ վավերագրերի. Հ. Բախչինյանի հրապարակումներով, մեկնաբանությամբ և ծանոթագրություններով, Եր., «Սարգիս Խաչենց», 1997, էջ 98): Հուլիսի 27-ին Չարենցին ձերբակալում են: Համարվում է, որ Եղիշե Չարենցը մահացել է Երևանի բանտային հիվանդանոցում` 1937 թ. նոյեմբերի 27-ին՝ չդիմանալով կտտանքներին: «Մոլորակ» հանդեսի 1997 թ.-ի մարտի 18-ի համարում հրապարակված «Ինչպես վախճանվեց Չարենցը» վերնագրով մի հոդված փորձում է նորովի լուսաբանել Չարենցի կյանքի վերջին օրը, ըստ որի Մուղդուսին ինքն է 1937 թ. նոյեմբերի 27-ին ուղեկցել գնդակահարության վայր և մասնակից է եղել Չարենցի սպանությանը: Սակայն Մուղդուսին 1937 թ. սեպտեմբերին արդեն ձերբակալված էր և չէր կարող նոյեմբերին ուղեկցել գնդակահարության տարվող Չարենցին:

Share