Pages Navigation Menu

Միկոյան Անաստաս Հովհաննեսի (Իվանի)

Միկոյան Անաստաս Հովհաննեսի (Իվանի) (1895-1978), բոլշևիկյան հեղափոխական, ապա՝ խորհրդային պետական և քաղաքական գործիչ: Ծնվել է Լոռու Սանահին գյուղում, սովորել է Գևորգյան ճեմարանում: 1917 թ. Բաքվում էր և մասնակցում էր Բաքվում բոլշևիկյան իշխանություն հաստատելու գործին: 1918 թ. Բաքվի՝ Ստեփան Շահումյանի կողմից գլխավորվող բոլշևիկյան իշխանության մարմնի՝ կոմունայի անդամ էր: Մասնակցել է 1918 թ. մարտ ամսին Բաքվում բոլշևիկների կողմից Կովկասի թուրքերի (թաթարների)՝ մուսավաթականների ապստամբության ճնշման գործողություններին: Բաքվում անգլիացիների իշխանության հաստատումից հետո, երբ կոմունարներին ձերբակալեցին, ազատ է մնացել: Նույն 1918 թ. սեպտեմբերի 15-ին, երբ Օսմանյան Թուրքիայի կանոնավոր բանակի զինվորները կովկասյան թուրքերի (թաթարների) մուսավաթականների զորքերի հետ գրավեցին Բաքուն, կարողացել է բանտից ազատել ձերբակալված 26 կոմիսարներին և նրանց հետ միասին նավով փախչել: Ինչ-որ կերպ փրկվել է նաև 26 կոմիսարների գնդակահարությունից և կրկին վերադարձել է Բաքու, որտեղ վարել է ընդհատակյա բոլշևիկյան գործունեություն: 1923 թ.-ից նա Ռուսաստանի Կ(բ)Կ ԿԿ անդամ էր և տեղափոխվել է Մոսկվա: 1926 թ. ՀամԿ(բ)Կ ԿԿ Քաղբյուրայի անդամության թեկնածու էր և Առևտրի ժողովրդական կոմիսար` ամենաերիտասարդը ժողովրդական կոմիսարներից: 1930 թ. նշանակվել է մատակարարման ժողկոմ, 1934 թ.՝ սննդի արդյունաբերության ժողկոմ: Միկոյանին հաջողվեց ներմուծել արդյունաբերության նոր տեխնոլոգիաներ, այդ թվում՝ ամերիկյան: 1935 թ. դարձել է Քաղբյուրոյի անդամ, իսկ 1937 թ.՝ ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիասարների նախագահի տեղակալ: 1938-1949 թթ. նշանակվել է արտաքին առևտրի ժողովրդական կոմիսար, իսկ 1957-1964 թթ.՝ ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ: Քաղաքական բռնությունների ընթացքում սովորաբար հատուկ նախաձեռնողականություն չի ցուցաբերել, բայց չի ցուցաբերել նաև ընդդիմություն, և աշխատանքի ընթացքում հետևել է ընդունված կուրսին: Մասնակցել է անհատի պաշտամունքի դեմ Ն. Խրուշչեվի սկսած արշավին: Միկոյանն անվտանգ անցավ Ստալինի մահվանը հաջորդած ուժերի վերադասավորումներով: ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալի պաշտոնում (1957-1964) Միկոյանը հմուտ դիվանագիտությամբ բարձրացրել է ԽՍՀՄ միջազգային հեղինակությունը, նրա անվան հետ են կապում Կարիբյան Ճգնաժամի խաղաղ հանգուցալուծման դրվագներից մեկը՝ համոզել Ֆիդել Կաստրոյին՝ ընդունելու ստեղծված իրավիճակը: 1964-65 թթ. եղել է ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի Նախագահության Նախագահ, որը թողել է 70 տարին լրանալու կապակցությամբ. Սակայն մինչև 1974 թ. մնացել է ԽՍՀՄ ԳԽ նախագահության անդամ, իսկ մինչև 1976 թ.՝ ԽՄԿԿ ԿԿ անդամ:

Խնդրահարույց է Միկոյանի խաղացած դերը հայ ժողովրդի և Հայաստանի ճակատագրին առնչվող խնդիրներում:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից և Մուդրոսի համաձայնագրից հետո, մինչ նախապատրաստվում էր Անտանտի երկրների՝ Օսմանյան կայսրության ճակատագրի ծրագիրը, որով նախատեսվում էր նաև Արևմտյան Հայաստանի տարածքում վերականգնել հայկական պետականությունը և հնարավորություն տալ վերադառնալ փրկված, փախստական հայերին, զուգահեռաբար, 1919 թ. գարնանից մինչև 1920 թ. աշուն ընթանում էին կոմունիստներ – Թուրքիայում հայ ժողովրդի դահիճներ և պատերազմի հանցագործներ, Լենին-Մուստաֆա Քեմալ բանակցությունները՝ «սոցիալիզմը Թուրքիա, ապա՝ մուսուլմանական Արևելք տեղափոխելու» «գնի» շուրջ: Մուստաֆա Քեմալի կողմից Թուրքիայում սոցիալիզմը ներդնելու «գնի» մեջ մտնող կարևոր հարցերից մեկը հայերի և Հայաստանի հարցն էր: Այդ կապակցությամբ Միկոյանը 1919 թ. դեկտեմբերի սկզբներին Լենինի համար շարադրել է Ցեղասպանության ընթացքում ջարդված թուրքահայերի և Թուրքահայաստանի հետագա ճակատագրի շուրջ «կոմունիստական կուսակցության» վերաբերմունքի ծրագիրը, որով Ցեղասպանության հետևանքով դատարկված Արևմտյան Հայաստանում պետականություն վերականգնելու հայ ժողովրդի ծրագրերն անվանում է «իմպերիալիստական-գաղութային», «զավթողական» և նույնիսկ «շովինիստական» այն հիմնավորմամբ, որ երեք-չորս տարի առաջ այնտեղ հայ ժողովրդի կոտորվելու հետևանքով կենդանի հայեր չեն մնացել, այնտեղ միայն մուսուլմաններ են ապրում, և հայերի վերադարձն այնտեղ սպառնալիք կստեղծի մուսուլմանների համար: «Եվ առհասարակ,-պնդում է Միկոյանը,-միասնական ու անկախ Հայաստանի գաղափարը վնասակար, հանցավոր ու ռեակցիոն քիմերա է, որի դեմ պետք է պայքարի մեր կուսակցությունը» (Барсегов Ю.Г. Геноцид армян. Ответственность Турции и обязательства мирового сообщества, т.2, ч.1, М., 2003, 38-40; РГАСПИ, ф.5, оп.1, д.1022, л.8-9об; http://genocide.ru/lib/barsegov/responsibility/v2-1/0648-0685.htm#651): Հասկանալի է, որ Միկոյանի զեկույցի միջոցով նախապատրաստվում էր Մուստաֆա Քեմալին Թուրքիայում սոցիալիզմ կառուցելու համար վճարելիքը: Տվյալ դեպքում մեզ համար մասնավոր կարևորություն ունի նաև այն հանգամանքը, որ Հայկական հարցի հանդեպ այս վերաբերմունքը հետագայում գաղափարական լուրջ դեր է խաղացել հայերի ու Հայաստանի նկատմամբ քաղաքական բռնաճնշումներում. այլ կարծիք ունենալու կասկածի, կամ նույնիսկ Արևմտյան Հայաստանը հայրենիք համարելու դրսևորումների դեպքում մարդիկ համարվել են «ազգայնական» և դատապարտվել որպես «հայրենիքի թշնամիներ»: Նույն տրամաբանությամբ Միկոյանը բազմիցս զոհաբերել է Հայաստանի ու հայերի արդարացի ծրագրերը Կովկասյան տարածաշրջանում՝ ի շահ կովկասյան թուրքերի` 1920թ. հունիս-հուլիս ամիսներին, ընդհուպ նաև քեմալական թուրքերի կողմից Նախիջևանը գրավելուց հետո, պնդելով հայաբնակ Նախիջևանի, Ղարաբաղի, Զանգեզուրի տարածքները ներառել Ադրբեջանի կազմում (http://www.lragir.am/index/arm/0/society/view/98630): Միկոյանի այս պնդումները տարօրինակ են թվում, եթե հաշվի առնենք, որ Խորհրդային Ռուսաստանի արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիասար Գ. Չիչերինն այդ նույն ժամանակահատվածում իր բոլոր զեկույցներում ու հեռագրերում պնդում էր հիշյալ տարածքները Հայաստանի կազմում պահելու ընթացիկ քաղաքականության անհրաժեշտությունը՝ հղելով նաև պատմական պատճառներն ու կոմունիստների գաղափարները (Барсегов Ю.Г., Նշվ.աշխ., էջ 77-80, 82-83):

Այս ծրագրերը փաստորեն նախապատրաստում էին 1921 թ. Մոսկվայի, ապա՝ Կարսի՝ հայ ժողովրդի համար կողոպտչական պայմանագրերը: Թուրքիայում այդպես էլ սոցիալիզմը չտարածավեց, սակայն որևէ փաստաթուղթ հայտնի չէ, որը վկայեր, թե հայ ժողովրդի ու Հայաստանի հաշվին Մուստաֆա Քեմալի «ախորժակը բավարարելուց» հետո իրենց հույսերում խաբված բոլշևիկները, այդ թվում Միկոյանը երբևէ զղջացել են Հայաստանն ու հայ ժողովրդին զոհաբերելու ջանքերի համար:

РГАСПИ (Российский государственный архив социально-политической истории), Ф. 17. Оп. 166. Д. 580. Л. 10. Подлинник. Машинописный текст, подпись — автограф.

РГАСПИ (Российский государственный архив социально-политической истории), Ф. 17. Оп. 166. Д. 580. Л. 10. Подлинник. Машинописный текст, подпись — автограф.

1937թ. աշնանը Միկոյանը Մալենկովի և Բերիայի հետ եկել է Հայաստան՝ կուսակցական և պետական աշխատողների մաքրում, փաստացի՝ ռեպրեսիա իրականացնելու: Ռուսաստանի պետական արխիվում հայտնաբերվել է Եժովի ստորագրությամբ 1937 թ. սեպտեմբերի 22-ով թվագրված մի փաստաթուղթ, որով Եժովը տեղեկացնում է Ստալինին այն մասին, որ Միկոյանը խնդրում է «դաշնակցական և այլ հակասովետական տարրերից» գնդակահարվողների թիվն ավելացնել 700 մարդով: Նույն փաստաթղթով Եժովն ինքն առաջարկում է գնդակահարվողների թիվն ավելացնել 1500 մարդով և նախկին թիվն էլ ունենալով՝ այն հասցնել 2000-ի: Այդ փաստաթուղթը համաձայնությամբ ստորագրել են Ստալինը, Մոլոտովը, Կագանովիչը, Չուբարը, Լոգինովը:

Միկոյանի ստորագրությունն առկա է նաև 1940 թ. մարտի 5-ի՝ լեհ սպաների, ոստիկանների, սահմանապահների և ժանդարմների գնդակահարության (հայտնի Կատինի գնդակահարությունը) որոշման փաստաթղթի տակ՝ Ստալինի, Մոլոտովի, Վորոշիլովի ստորագրությունների կողքին: Այդ ժամանակ նա Արտաքին առևտրի ժողովրդական կոմիսար էր (1938-1949):4_

Share